Vuk i Subotica
Ne prija nam kada nas neki, tobož, vrlo obrazovani stranci svrstavaju u nepismen narod, a naravno da to nije tačno. Zapravo neka istraživanja potvrđuju da smo pismeniji i načitaniji od mnogih iz razvijenih zemalja koji vole vrlo smišljeno i vrlo perfidno da ocenjuju i procenjuju po svetu. Uostalom, broj posetilaca na oktobarskom Sajmu knjiga u Beogradu i broj kupljenih knjiga potvrđuje da nema razloga da se stidimo sopstvene načitanosti. Valjda posetioci ne kupuju knjige reda radi već da ih pročitaju. Ipak, ima razloga za zabrinutost bar što se tiče Vukove azbuke, našeg tradicionalnog ćiriličnog pisma.
Vuk Stefanović Karadžić je rođen u Tršiću kod Loznice, po novom kalendaru 6. novembra 1787. godine. Nedavno se navršilo čitavih 236 godina od njegovog rođenja a da mi ni danas nismo u potpunosti na njegovom putu. Sa svojih 77 godini u burnim istorijskim godinama, a koje to nisu na ovom balkanskom prostoru stvorio je i pokolenjima podario grandiozno delo uvodeći srpski jezik u porodicu modernih evropskih jezika. Kao da je imao tri a ne tek jedan život. Umro je u Beču 7. februara 1864. godine. Bio je srpski lingvista, filolog, antroplolog, književnik, prevodilac, akademik, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i tvorac prvog rečnika srpskog jezika. Učestvovao je u Prvom srpskom ustanku kao pisar i činovnik da bi se nakon sloma ustanka 1813. godine preselio u Beč. U tom gradu oženio je Anu Mariju Kraus i sa njom imao mnogo dece ali su još u mladosti svi poumirali osim ćerke Mine i sina Dimitrija. Za života je i pored štule koja mu je zamenjivala onemoćalu nogu prošao i prešao mnogo više od mnogih svojih zdravih savremenika šrom Balkana ali dobrim delom i Evrope kontaktirajući sa najučenijim pojedincima toga doba. Od Rusije je dobio penziju.
Sa obolelom nogom iz Novog Sada je krenuo put Budimpešte na lečenje i sigurno već tada prošao našim gradom, da bi se kao hrom vratio i priključio srpskim ustanicima 1810. godine. U prvoj polovini devetnaestog veka kada je ponajviše i radio za verovati je da je i našim gradom prolazio diližansom. Put od Beograda do Beča oduvek je vodio najčešće baš preko Subotice, a kako naša mašta može svašta možda je i zadržavajući se u kafani Sevvastopolj na mestu današnje železničke stanice, obilazio grad pa i prolazio jednom od najstarijih gradskih ulica koja od Korza i danas vodi do srpske pravoslavne crkve „Vaznesenja gospodnjeg“ i divio se Popovićevom ikonostasu koji danas krasi srpsku crkvu Svetog Dimitrija u Aleksandrovu. Tada verovatno nije ni slutio da će upravo ta krivudava ulica u najstrožem centru grada, kojom je možda i sam hodao danas nositi baš njegovo ime. Na južnoj strani centralnog gradskog trga u Gradskoj biblioteci čuvaju se vredna originalna dela Vuka Karadžića. Pre svih tu je prva Vukova gramatika PISMENICA SRBSKOGA JEZIKA PO GOVORU PROSTOGA NARODA štampana u VIENI 1814. godine. Već naredne 1815. godine u istom gradu, Beču, Vuk štampa, naravno ćirilicom kao i sva ostala dela, NARODNU SRBSKU PESNARICU u kojoj su i dve Bačvanske pesme.
Prva pod rednim brojem 58 NA VRATIMA ZATVORENIM čiji stihovi glase:
Otvor’te se vrata na vajatu,
Da vidimo lepotu devojku,
Eli lepša prošena devojka,
Nego lepši mladoženja Ranko.
Druga pesma pod rednim brojem 59 pod nazivom KAD OBLAČE DEVOJKU glasi:
Srećno ti bilo ruho venčano,
Srećno ti bilo i dugovečno.
U fondu Gradske biblioteke je i originalni SRPSKI RJEČNIK „istolkovan njemačkim i latinskim riječima“ pisan već novom azbukom takođe štampan u Vieni 1818. godine koji sadrži 26.270 reči. Drugo prošireno izdanje SRPSKOG RJEČNIKA pojavilo se u Beču 1832. godine i sadržalo je čak 47.427 reči. Bogat fond Vukovih dela čini i njegova gramatika iz 1824. godine gde se kao mesto izdavača potpisuje Lajpcig i Berlin. Iste godine se u Lajpcigu štampaju i NARODNE SRPSKE PJESME, da bi NARODNE SRPSKE POSLOVICE Vuk štampao 1836. godine na Cetinju i to u Narodnoj štampariji o trošku Petra Petrovića Njegoša. Valja pomenuti da fond naše biblioteke čine i SRPSKE NARODNE PJESME lirske, epske, junačke u više knjiga, štampane od 1841.do 1865. godine sve štampane u Beču od kojih je poslednja kao i knjiga koju je zajedno sa Savom Tekelijom posvetio Platonu Atanackoviću izašla nakon Vukove smrti. Nezaobilazno je delo Vuka Stefanovića Karadžića koje pored dugih obogaćuje bibliotečki fond NOVI ZAVJET GOSPODA ISUSA HRISTA štampan u Beču 1847. godine. To je ujedno i godina Vukove pobede kada je dokazao da je srpski narodni jezik jedini pravi jezik Srba što je štampanjem Pesama Branka Radičevića i Njegoševim Gorskim vijencem samo potvrđeno.
Život je Vuk okončao 1864. godine, što je za celokupni srpski rod bila velika žalost, a Srbi u Beču su se na dostojanstven način oprostili od njega. Nakon 33 godine njegovci posmrtni ostaci 1897. godine su preneti iz Beča u Beograd, naravno, ponovo preko Subotice i sahranjeni pred Sabornom crkvom uz drugog srpskog velikana Dositeja Obradovića. Tim povodom se oglasio i lokalni subotički zabavno-poučni misečnik NEVEN za Bunjevce i Šokce u broju 10 iz 1897. godine gde na 172. stranici informiše svoje čitaoce da je „povodom prenošenja kostiju St. Vuka Karadžića knjižara Braće M. Popovića u Novom Sadu štampala na ćirilici i latinici odabranu zbirku srpskih narodnih pisama“. Zabeležen je prenos moštiju Vuka iz Beča i u Subotičkoj Danici ili Bunjevačko-šokačkom kalendaru za prostu 1898. godinu na 37. stranici sa velikim portretom velikana u gravuri da su minule jeseni (1897) „braća Srbi mrtvo tilo proslavljenoga i velezaslužnoga srpskog književnika Vuka iz Beča preneli u Biograd“.
Subotičke novine su ponajviše izveštavale o tome kako je voz sa posmrtnim ostacima krajem septembra 1897. zastao u našem gradu, u Subotici na insistiranje subotičkih Srba, te da se na stanici tim povodom okupio veliki broj Srba i drugih građana te da su Sredoje Đorđević i Božidar Vujić održali nezaboravan, nadahnut govor. Tom prilikom je na odar Vuka Stefanovića Karadžića položen i lovorov venac sa natpisom „Vuku Karadžiću, ocu naše književnosti – Srbi Subotičani“. Lovorov venac se i danas čuva u Muzeju Vuka i Dositeja u Beogradu. O ovom događaju izveštavali su i listovi na mađarskom jeziku kojih je u to vreme bilo nekoliko dnevnih u Subotici. Ako bi se kojim slučajem Vuk po drugi put pojavio među Subotičanima nikako ga ne bi trebalo voditi ulicom koja nosi njegovo ime. Izbrukali bismo i njega, a i sebe. Zapravo ga ne treba voditi našim gradom jer od njegove ćirilice vrlo malo toga se da videti. Bolje ga dovesti u Gradsku biblioteku gde se na spratu zdanja marljivo čuvaju njegova gore navedena originalna dela ali i sjajan portret-bista koju je daleke 1948. godine izradio naš sugrađanin, akademski vajar Gabor Almaši. Jedan od najuspešnijih Vukovih portreta takođe je izradio Subotičanin, akademski slikar Aksentije Marodić. Konačno, poštovani čitaoče, neka bar nedeljnik koji držite u rukama bude pohvala Vuku Stefanoviću Karadžiću i njegovoj ćirilici.
